سهم دریافت انرژی و مواد مغذی خانوارهای ایرانی از اقلام غذایی یارانه ای در گروه های اجتماعی- اقتصادی

سابقه و هدف: این بررسی با هدف تعیین سهم یارانه های غذایی و کالاهای مشمول یارانه در تأمین نیازهای تغذیه ای خانوارهای ایرانی در شهر و روستا و گروه های اجتماعی– اقتصادی متفاوت انجام شد. مواد و روش ها: این مطالعه با استفاده از داده های طرح جامع مطالعات الگوی مصرف مواد غذایی خانوار و وضعیت تغذیه ای کشور طی سال های 81 ـ1379و انتخاب خانوارها در شهر و روستا با نمونه گیری خوشه ای سیستماتیک انجام شد. برای ارزیابی وضعیت اجتماعی- اقتصادی، مشخصات کلی خانوار توسط پرسشگران مجرب پرسیده شد. داده های الگوی مصرف با استفاده از پرسشنامه های 24 ساعت یادآمد خوراک برای 3 روز متوالی گرد آوری شد. برای ارزیابی کالاهای یارانه ای از جدول توزین مستقیم اقلام غذایی عمده (برنج، روغن، قند و شکر)، ثبت دو روزه و جدول نحوه خرید اقلام غذایی عمده استفاده شد. در فایل داده ها، کالاهای یارانه ای و غیریارانه ای از یکدیگر مجزا و سهم آن ها از کل مواد غذایی مصرفی و در تأمین انرژی و درشت مغذی ها در خانوارهای ایرانی تعیین شد. به کمک روش تحلیل عاملی 3 عامل به عنوان متغیرهای وضعیت اجتماعی- اقتصادی در نظر گرفته شد و سهک های آن ها به دست آمد. سهک اول به عنوان گروه وضعیت اجتماعی- اقتصادی پایین، سهک دوم به عنوان گروه متوسط و سهک سوم به عنوان گروه با وضعیت بالا کدگذاری شد و سهم یارانه های غذایی در تأمین انرژی و درشت مغذی ها در این گروه ها برآورد شد. یافته ها : در مجموع 7158 خانوار شامل 2496 روستایی (9/34%) و 4662 شهری (1/65%) مورد بررسی قرار گرفتند. بیشترین مصرف نان متعلق به گروه اجتماعی- اقتصادی پایین بود. انرژی، کربوهیدرات و پروتئین حاصل از نان در گروه های اجتماعی- اقتصادی بالاتر کمتر بود. در روستاها مصرف روغن نباتی جامد (82 گرم/نفر/روز) و در شهرها مصرف روغن نباتی مایع (6/3 گرم/ نفر/روز) بالاتر بود. با بالا رفتن وضعیت اجتماعی- اقتصادی، مصرف روغن نباتی جامد یارانه ای و آزاد و روغن کل کاهش و روغن نباتی مایع آزاد و سهم آن در شهرها افزایش یافت (به ترتیب در سهک ها 6/2، 0/3 و 1/4 گرم/ نفر/ روز). به همین ترتیب، سهم مصرفی قند و شکر و برنج آزاد در طبقات اجتماعی- اقتصادی بالاتر، بیشتر بود. در روستا و شهر سهم انرژی حاصل از نان (در طبقات اجتماعی- اقتصادی پایین، متوسط و بالا به ترتیب 5/03/42، 5/04/37 و 5/00/33 و در شهر به ترتیب 4/04/36، 3/00/30 و 3/04/26) و روغن نباتی جامد در طبقات پایین تر اقتصادی- اجتماعی بالاتر و انرژی حاصل از قند و شکر پایین تر بود. در شهر نیز انرژی حاصل از روغن نباتی مایع آزاد در طبقات پایین تر اقتصادی- اجتماعی، پایین تر بود. انرژی حاصل از برنج آزاد و برنج کل در طبقات اجتماعی- اقتصادی بالاتر افزایش داشت. نتیجه گیری: طبقات بالای اقتصادی- اجتماعی سهم کمتری از برنج، روغن و قند و شکر خود را به صورت یارانه ای دریافت می کنند. طبقات اجتماعی- اقتصادی پایین تر انرژی، کربوهیدرات و پروتئین بیشتری را از اقلام غذایی یارانه ای به دست می آورند. واژگان کلیدی: یارانه، وضعیت اجتماعی- اقتصادی، انرژی، نان، برنج، روغن، قند و شکر